Świtezianki — odmiana rusalek. Świtezianki — wbrew ogólnie przyjętej teorii — wcale nie mają habitatu ograniczonego do jeziora Świteź na Nowogródczyzne (na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, na granicy rejonów nowogródzkiego i korelickiego), żyją w wielu innych wodach. To Świteź wzięła nazwę od świtezianki, a nie świtezianka od Świtezi. Korzeń nazwy (świt) jest indoirańsko-awestyjski.

Świtezianki lubią figielki i wabią ku sobie młodzieńców — z reguły na ich zgubę. Mówi poeta:

Wtem z zasłon błysną piersi łabędzie,

Strzelec w ziemię patrzy skromnie,

Dziewica w lekkim zbliża się pędzie

I "Do mnie, woła, pójdź do mnie".

Adam Mickiewicz, "Świtezianka"

Z samym jeziorem Świteźwiąże się natomiast inna (także opowiedziana przez Mickiewicza) legenda. W wieku XIII Świteź był grodem, z dawien dawna siedzibą kniaziowskiego rodu Tuhanów, wasali potężnego księcia Mendoga, zjednoczyciela ziem litewskich. Kiedyś, zagrożony najazdem ruskim, Mendog zażądał od kniazia Tuhana wypełnienia obowiązków wasala — stawienia się konno i zbrojno, z wszystkim ludem do noszenia broni zdolnym. Tuhan wiernie dotrzymał przysięgi, a w Świtezi zostały tylko kobiety i dzieci. Ledwie zapadła noc, rozległ się wrzask — nadciągnęły oto hordy moskiewskie. Gród pozbawiony obrońców nie miał szans. Padły bramy pod ciosami taranów, kobiety i dzieci zamknęły się w wieży, a widząc, że Ruś już się wdziera i tam, aby ujść hańby, zaczęły jedna po drugiej popełniać samobójstwa. Córka kniazia Tuhana wzniosła zaś ręce i oczy ku niebu i wezwała boskiej pomocy. I naraz wszystkie mieszkanki Świtezi wraz z dziećmi zamieniły się w wodne kwiaty, a sam gród ­w jezioro. Tym sposobem Świtezianki nie tylko ocalały przed zhańbieniem i niewolą, ale i wywarły zemstę na najeźdźcy. Jakim sposobem — mówi o tym poeta:

Doświadczył tego car i ruska zgraja,

Gdy piękne ujrzawszy kwiecie,

Ten rwie i szyszak stalony umaja,

Ten wianki na skronie plecie;

Kto tylko ściągnął do głębiny ramię,

Tak straszna jest kwiatów władza,

Że go natychmiast choroba wyłamie

I śmierć gwaltowna ugadza.

Adam Mickiewicz, "Świteź"

Nad jeziorem Świteź straszy do dziś. Zaprawdę, strach słuchać, kiedy bają o tym starce i strach wspominać przed nocą (747: s.206).