Странник, а ты знаешь, насколько интереснее изучать дракона изнутри?!
Странник, а ты знаешь, насколько интереснее изучать дракона изнутри?!
Представитель низшей белорусской и польской мифологии, сочетающий в себе качества домового, дворового, лешего, полевика, хлевника и ряда других персонажей. Основными отличительными чертами доброхожего являются его способность менять свой рост и отношение к человеку сообразно поступкам последнего (хотя в отдельных записях его характер варьируется от абсолютно зловредного до ангела-хранителя (947)).
Объединение характеристик лешего и домового в один общий образ достаточно логично объясняется верой в то, что дух-хозяин определенной среды не теряет над ней своей власти даже когда его подопечное хозяйство переходит из одного состояния в другое, то есть в данном случае лесной дух по прежнему остается покровителем деревьев, использованных при строительстве избы, становясь при этом и домовым духом (944: с.54). Обращаясь к доброхожему, обычно перечисляют все его воплощения: "Прашу я цябе, хазяіна двараво́га, паляво́га, устрэ́шнага, падаро́жнага" (291: с.129).
Казалі: "Дабрахожы, ці домахазяін". Мая матка кажа: "Бывае, пайду ў пуню, а каля каня свечка стаіць. Гаворыць. "Добрага дня", — галаву схілю. Так нічога маёй матке не было. Дабрахожы. Ён і каня глядзіць, ён і дамашні хазяін. Я сама бачыла, у сінянечкам ехаў. Я ў пуню іду, так: "Добры дзень хазяіну дамавому, палявому, яго дзеткам і саседкам!". I ў пограб іду, так кажу…
Запісал Г.И.Лапацін ў 1991 годзе ў вёсцы Новае Заляддзе Веткаўскага р-на ад Фяськовай Алены Кандрацьеўны, 1914 г.н. (946)
Говорили: "Доброхожий, или домохозяин". Моя мать говорит: "Бывает, пойду в пуню*, а возле коня свечка стоит. Говорит. "Доброго дня", — голову склоню. Так ничего моей матери не было. Доброхожий. Он и за конем приглядывает, он и домашний хозяин. Я сама видела, в синеньком ехал. Я в пуню иду, так: "Добрый день хозяину домовому, полевому, его деткам и соседкам!". И в погреб иду, так говорю…
Записал Г.И.Лопатин в 1991 году в поселке Новое Залядье Ветковского р-на от Феськовой Елены Кондратьевны, 1914 г.р. (946)
Дабрахожага я знаю. Сам ён такі маленькі, беленькі, адны вочкі блішчаць. Ён очэнь пахожы на дамавога. Дабрахожы, нада сказаць, таксама харошы. Ежалі ў сям’і нешта не ладзіцца, то гаспадыні нада на двары ў куточку пакласці рукавічкі ды што-небудзь з ежы. Ён ніколі не адкажа. Таму людзі яго і любяць. Я на бальшыя святы яму кладу розную адзежу, каб ён да нас лепш адносіўся.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Шэйка Веткаўскага р-на ад Рослікавай Ніны Канстанцінаўны, 1930 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Доброхожего я знаю. Сам он такой маленький, беленький, одни глазки блестят. Он очень похож на домового. Доброхожий, надо сказать, тоже хороший. Ежели в семье что-то не ладится, то хозяйке надо во дворе в уголке положить рукавички и что-нибудь из еды. Он никогда не откажет. Потому люди его и любят. Я на большие праздники ему кладу разную одежду, чтоб он к нам лучше относился.
Записала И.Шевко в 2006 году в деревне Шейка Ветковского р-на от Росликовой Нины Константиновны, 1930 г.р. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожы можа жыць і ў хаце, і ля яе. Сам ён маленькі, поўненькі, сівавусы, з доўгай барадой. Дабрахожы жыве з чалавекам, таму любіць, каб да яго адносіліся з павагай. А за такія адносіны ён добра ўзнагароджвае. Калі дабрахожы дакранецца да цябе цёплай рукой, то будзе ў чалавека добрае здароўе, а калі рука халодная — то чакай няшчасця.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў горадзе Ветка ад Кузьменка Людмілы Аляксееўны, 1926 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Доброхожий может жить и в доме, и возле него. Сам он маленький, полненький, седоусый, с длинной бородой. Доброхожий живет с человеком, поэтому любит, чтоб к нему относились с уважением. И за такое отношение он хорошо вознаграждает. Когда доброхожий дотронется до тебя теплой рукой, то будет у человека хорошее здоровье, а если рука холодная — то жди несчастья.
Записала И.Шевко в 2006 году в городе Ветка от Кузьменко Людмилы Алексеевны, 1926 г.р. (505: с.109; 611: с.108)
Согласно быличкам, доброхожие происходят из детей, которых матери случайно задушили во сне — так называемые "прыспаныя дзеці". По другим представлениям, доброхожими становятся дети, которых родители по каким-то причинам не покрестили, например устыдившись большого количества детей (а это, по разным источникам, от шести до семидесяти двух), половину из которых утаили от Бога. За это Бог сделал детей невидимыми и превратил их в доброхожих. В некоторых деревнях существуют поверья, что половину скрытых детей Бог сделал доброхожими, а половину — русалками. Такая русалка, когда она выходит замуж, становится доброхожей. Родителями таких превращенных детей считаются как обычные люди, так и мифические Адам и Ева или Ной (947; 291: с.129). В отдельных случаях появление Дабрахожих относят ко времени сотворения мира и связывают их с Саваофом* (946; 947).
Ева была і Адам. Тады было царства на зямле. У цёплай стране. У Евы і Адама такое цела была, як… не было відна нічога. І Бог жа сказаў: "Вот, еты плод еш і вот еты". А яблака не сказаў. А змей там сядзеў: "Во, Ева, эты плод самы лучшы. Пакушай. Самы лучшы плод". Так, яна ўзяла ўкусіла етага яблака. І ён. І яго спакусіла. За то ж кажуць, што жэншчына мужчыну спакушае. Так у ніх стала нагасць. Ані з лапушша сталі шыць усё на свеце. Ну, Гасподзь прыйшоў і кажа: "Ну вот, табе, што, Ева, табе ў трудах дзяцей ражаць, а табе — хлеб рабатаць". Ну, ему і каня, ужэ, Гасподзь даў пахаць. Прыдзе дзявал, сядзе на барану: "Дай мне! Дай мне!" Ён і к Богу, давай прасіць: "Госпадзі многаміласлівы! Што жэ мне аддаваць яму, ці жывых ці мёртвых?" Ён кажа: "Аддавай мёртвых". Жылі па трыста гадоў, па дзевяцьсот жылі. Ён ждзе-ждзе дз’явал, ізноў прыходзе: "Аддай маё! Аддай маё!" Па трыста гадоў жылі. Усё адно, хто не памрэць, ідзець у ад, у ад. Ён жа аддаў — Адам. Ну Ева нараджала семсят дзяцей. Ну, Гасподзь прыйшоў і спрашыець: "Колькі ў цябе дзяцей?". Яна кажа: "У мяне дзяцей трыцаць пяць". А ён тады кажа: "Ну вот, тваі дзеці будуць відзімыя і невідзімыя. Нявідзімыя дзеці будуць відзімым урадзіць". Так, ета, вот, што кажуць: "Дабрахожыя". Вятры, вот, ета — дабрахожыя. Ну, калі ужо Адам памёр, пайшоў у вад. Ну, а Спасіцель, ён жа сілу не павярнуў. Вецер, во, дме. Выкрутэны ездзяць. І бачаць іх. І ударяць чалавека, і памірая, і калека. Во, што дзелаяць, раз невідзімыя. Шэпчаць ад яго, шэпчаць. Бачаць людзі. У пуню пойдзе, так каня гладзя. Бачаць людзі, каторыя дастойны. — А дабрахожы, ён злы ці добры? — Як і хазяін. Хазяін ё харошы кала жонкі, харашо жывець, плахі хазяін — плоха. Так і дабрахожыя. Чэлавек дажы бачыў, дажы — жылішча, дзе болей яны находзяцца, і кажа: "Еты хазяін харошы, а там неўпрасімы. Не ўпросіш ні у яком разе. Чалавека ударэ — і памрэ чэлавек". — За што ударыць? — Не ўладзіш, ідзеш па сцежцы да плоха скажыш. Дажэ скаціну ўбівае ў пуні. А ў пуню як уходзіш, так: "Добры дзень Госпаду Богу. Добры дзень хазяіну дамавому і палявому, яго дзеткам і суседкам". Так старыя людзі, бывала, хадзілі. І я так кажу — матка навучыла. — Як яны апранутыя? — Харошыя. У сінянечкам. Аж ззяе на іх усё. І старыя людзі бачылі. Дажэ маладыя бачылі. Як у дзеўку укажаецца, да ана не саглашаецца.
Запісал Г.И.Лапацін ў 1991 годзе ў вёсцы Новае Заляддзе Веткаўскага р-на ад Фяськовай Алены Кандрацьеўны, 1914 г.н. (946)
Ева была и Адам. Тогда было царство на земле. В теплых странах. У Евы и Адама такое тело была, как бы… не было видно ничега. И Бог сказал: "Вот, эти плоды ешь и вот эти". А яблоко не назвал. А змей там сидел: "Вот, Ева, этот плод самый лучший. Покушай. Самый лучший плод". Так, она взяла укусила этого яблока. И он. И его искусила. От того и говорят, что женщина мужчину искушает. Так у них стала нагота. Они с лопухов стали шить всё на свете. Ну, Господь пришел и говорит: "Ну вот, Ева, тебе в трудах детей рожать, а тебе — хлеб работать". Ну, ему и говорит уже, Господь дал пахать. Приходит дьявол, сядет на борону: "Дай мне! Дай мне!" Он и к Богу, давай просить: "Господи многомилостивый! Что ж мне отдавать ему, живых или мёртвых?" Он говорит: "Отдавай мёртвых". Жили по триста лет, по девятьсот жили. Дьявол ждет-ждет, вновь приходит: "Отдай моё! Отдай моё!" По триста лет жили. Всё одно, кто ни умрет, идет в ад, в ад. Он же отдал — Адам. Ну Ева нарожала семьдесят детей. Ну, Господь пришел и спрашивает: "Сколько у тебя детей?". Она отвечает: "У меня детей тридцать пять". А тогда говорит: "Ну вот, твои дети будут видимыми и невидимыми. Невидимые дети будут видимым помогать". Так, это, вот, что говорят: "Доброхожие". Ветры, вот, это — доброхожие. Ну, когда уже Адам умер, пошел в ад. Ну, а Спаситель, он же силу не изменил. Ветер, вот, дует. Вихри ходят. И видят их. И бьют человека, и насмерть, и калечат. Вот, что делать, раз невидимые. Шепчут от него, шепчут. Видят люди. В сарай пойдет, так коня гладит. Видят люди, которые достойны. — А доброхожий, он злой или добрый? — Да как и хозяин. Хозяин есть хороший с женой, хорошо живет, плохой хозяин — плохо. Так и доброхожие. Человек даже видел, даже — жилище, где больше они находятся, и говорит: "Этот хозяин хороший, а там несговорчивый. Не упросишь ни в коем случае. Человек ударит — и умрет человек". — За что ударит? — Не угодишь, идешь по тропинке да плохо скажешь. Даже скотину убивает в стойле. А в стойло как входишь, так: "Добрый день Господу Богу. Добрый день хозяину домовому и полевому, его деткам и соседкам". Так старые люди, бывало, ходили. И я так говорю — мать научила. — Как они одеты? — Хорошо. В синеньком. Аж сверкает на них всё. И старые люди видели. Даже молодые видели. Как к девке сватается, а она не соглашается.
Записал Г.И.Лопатин в 1991 году в поселке Новое Залядье Ветковского р-на от Феськовой Елены Кондратьевны, 1914 г.р. (946)
Аналогичный сюжет про сокрытых от бога Адамовых детей рассказывают в граничащей с Беларусью Смоленской области и ряде других регионов России.
И тех, кто стал доброхожими, и ставших русалками, поминают в одни и те же дни — в среду и четверг на русальной неделе (на Граным тыдні), то есть в неделю, следующую после Троицы. По некоторым рассказам, для них готовят ужин, как для обычных покойников, и называют их "мале́нькімі ро́дзічамі". В других историях, для доброхожих на пересечении дорог рассыпают зерно, приглашая их в виде птиц. Именно на перекрестках, на границах и около деревьев с омелами можно чаще всего увидеть доброхожих. Как правило, это случается в полдень или в полночь (947; 291: с.129-130). Вместе с тем, рассказывают, что доброхожие живут отдельными деревнями (947).
Чаще всего доброхожих представляют в виде людей в черном, реже — в белом одеянии, но непременно с дорогими аксессуарами. При этом внешность и одежда доброхожих всегда современна информаторам, так например, в конце XIX — начале XX века типичный доброхожий — это косматый дед в белой рубахе, подпоясанный красным поясом, в оборах* или сапогах, а на рубеже XX -XXI веков доброхожие одеваются "как начальники" в дорогие куртки или пиджаки с блестящими, как правило золотыми, пуговицами (944; 947; 291).
Вот, яўляюцца какіе-та людзі, дабраходжыя. Яны ў блісцяшчай адзежы. Як самы дарагі начальнік. Яго, як пабачыш, так паралізуе чалавека. І расказываюць це, што ўмеюць шаптаць, што вецер найдзе — і паралізуе чалавека.
Запісал Г.И.Лапацін ў 1991 годзе ў вёсцы Новае Заляддзе Веткаўскага р-на ад Фяськовай Алены Кандрацьеўны, 1914 г.н. (946)
Вот, появляются какие-то люди, доброхожие. Они в блестящей одежде. Как самый большой начальник. Его, как увидишь, так парализует человека. И рассказывают, что умеют шептать так, что ветер найдет — и парализует человека.
Записал Г.И.Лопатин в 1991 году в поселке Новое Залядье Ветковского р-на от Феськовой Елены Кондратьевны, 1914 г.р. (946)
У нас тут быў адзін мужык стары, ён ужэ ўмер даўно. І, вот, тут за рэчкай ішоў па дарозе, кажа, выходзе маладой чалавек, адзет у чорным касцюме, пугавіцы бліскучыя на ём. Ён выходзя і кажа: "Здраствуйце! Добры дзень вам". Ён гаворе: "Добры дзень!" — "Вы не відзілі лошадзя здзесь?" А ён, калі ішоў, так лошадзь хадзіла, такая, кажа, спраўная, вараная, чорная. Так, выходзя, кажа, маладой парань і кажа: "Вы не відзілі лошадзя здесь". — "Пачаму, — кажа, — вот тут ходзя за кусцікам". Павярнуўся, лошадзя тога ўжэ нет. Ён кажа: "Мне так совесна стала, што я яго ўродзе абмануў, што сказаў, што лошадзь тута-ка". Січас павярнуўся, і парня таго нет. Вот у такім відзе ета. Ну, ета дужа скромныя былі людзі, што не ругаліся, акуратна самі сябе вялі, чысценька адзяваліся. Ён, той старык, дажэ слова плахога не мог сказаць, такі акуратны быў мужык. Ну, цяпер, прымерна, такіх німа. Цяпер сільна людзі разўратныя.
Запісал Г.И.Лапацін ў 2004 годзе ў вёсцы Казацкія Балсуны Веткаўскага р-на ад Давыдзенка Варвары Ўладзіміраўны, 1925 г.н. (946)
У нас тут был один старый мужик, он уже умер давно. И, вот, тут за речкой шел по дороге, говорит, выходит молодой человек, одет в черный костюм, пуговицы блестящие на нем. Выходит и говорит: "Здравствуйте! Добрый день вам". Он говорит: "Добрый день!" — "Вы не видели коня здесь?" А он, когда шел, так лошадь ходила, такая, говорит, ладная, вороная, черная. Так, выходит, говорит, молодой парень и спрашивает: "Вы не видели коня здесь". — "Почему, — говорит, — вот тут ходит за кустиком". Повернулся, коня того уже и нет. Он говорит: "Мне так совестно стало, что я его вроде как обманул, что сказал, что лошадь тут". А как повернулся, и парня того тоже нет. Вот в таком виде это. Ну, это очень скромные были люди, что не ругались, аккуратно сами себя вели, чистенько одевались. Он, тот старик, даже слова плохого не мог сказать, такой аккуратный был мужик. Ну, теперь, примерно, таких нет. Теперь люди развращенные.
Записал Г.И.Лопатин в 2004 году в деревне Казацкие Болсуны Ветковского района от Давыденко Варвары Владимировны, 1925 г.р. (946)
Иногда они являются в образе змей, птиц, а также существ, полностью покрытых черной шерстью — овец, собак и даже мохнатых людей. Вместе с тем существуют представления, что доброхожие могут приходить в виде ветров (віхроў), в связи с этим защититься от них можно с помощью заговоров "ад ветру" (947; 291).
Согласно иным представлениям, внешним обликом доброхожий напоминает хозяина своего дома, а когда в доме хозяйничает вдова, то доброхожая — непременно женщина, похожая на хозяйку. Вместе с тем существуют представления, что число доброхожих соответствует количеству членов семьи: "Колькі нас у доме, столькі і гэтых людзей". И каждый доброхожий сопровождает своего подопечного в границах земли, принадлежащей роду, семье (947; 291: с.129-130). А по некоторым источникам — могут следовать за подопечными и повсеместно (947).
Дабрахожы ў кожным двары ёсць. Калі гаспадары добрыя, то ён ім паказацца можа. Дабрахожы ростам можа быць малым, а можа быць і вялікім, але з твару з гаспадаром адно ліцо. Яго не нада крыўдзіць. От, калі ён разбушуецца, што рэдка бывае, дык нада сесці ды яму песню жаласлівую папець, то і ён з гаспадаром паплача, а потым на сваю злосць забудзецца. А шчэ ён любіць, калі дзеці на дварэ гуляюць. Тады ён будзе за імі сачыць, гуляць з малымі.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Куты Веткаўскага р-на ад Азарушкінай Аляксандры Анатольеўны, 1934 г.н. (505: с.109; 611: с.107)
Доброхожий в каждом дворе есть. Когда хозяева хорошие, то он им показаться может. Доброхожий ростом может быть мал, а может и большим быть, но внешне с хозяином на одно лицо. Его не нужно обижать. Вот, если он разгневается, что редко бывает, так надо сесть и песню ему жалостливую спеть, тогда и он с хозяином поплачет, а потом и про свою злость позабудет. А еще он любит, когда дети на дворе играют. Тогда он будет за ними смотреть, играть с ребятней.
Записала И.Шевко в 2006 году в поселке Куты Ветковского р-на от Азарушкиной Александры Анатольевны, 1934 г.р. (505: с.109; 611: с.107)
Дабрахожы можа пра будушчае расказаць, толькі не кожны яго зразумее. Адзін раз у нас случай цікавы быў. Устаў мой хазяін ноччу вады папіць, чую, што войхнуў нехта. Прыходзіць і кажа, што сябе бачыў, але белага і бледнага. Я кажу, што прывідзілася табе. Добра, што к раніцы заснуў. На заўтрашні дзень паехаў рыбу лавіць і вываліўся з лодкі, дамоў чуць жывы прыйшоў. Пасля етага балеў доўга, але потым выздаравеў. Праўду ў народзе гавораць: "Дабрахожы дабра людзям хоча".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Чамярня Веткаўскага р-на ад Грамыка Марыі Піліпаўны, 1933 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Доброхожий может про будущее рассказать, только не каждый его поймет. Один раз у нас случай интересный был. Встал мой хозяин ночью воды попить, только слышу, что ойкнул кто-то. Приходит и говорит, что себя видел, только белого и бледного. Я говорю, что привидилось тебе. Хорошо, что к утру уснул. На завтрашний день поехал рыбу ловить и вывалился из лодки, домой чуть живой пришел. После этого болел долго, но потом выздоровел. Правду в народе говорят: "Доброхожий добра людям желает".
Записала И.Шевко в 2006 году в поселке Чемерня Ветковского р-на от Громыко Марии Филипповны, 1933 г.р. (505: с.109; 611: с.108)
Памятаю, як маладой шчэ была, дык здарыўся адзін случай са мной. Тады зіма была. Ехаў праз вёску нашу хлапец адзін на конях, ды каля нашага двара ў яго там нешта з коньмі стала. Ну, ён да нас зайшоў помашчы папрасіць. І як толькі ўвайшоў, я тады сразу пачула песню птушыную. Пытаю ў сястры, а яна нічога не чуе. Ну, бацька хлапцу памог, і той паехаў. А пасля пачаў к нам ездзіць, а праз колькі часу я за яго замуж пайшла. І што думаеце, добры мужык аказаўся. Маці мне ўжо после сказала, што тады дабрахожы мне шчасця жалаў. Нездарма маці казала: "Дабрахожы ўлыбнецца — шчасцейка ў дом увальецца".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Глыбаўка Веткаўскага р-на ад Яфрэмавай Таццяны Антонаўны, 1938 г.н. (505: с.108; 611: с.107)
Помню, когда еще молодой была, случился со мной один случай. Тогда зима была. Ехал через нашу деревню один парень на санях, да возле нашего двора у него что-то с конями случилось. Ну он и зашел к нам помощи попросить. И только он вошел, как услышала я птичье пение. Спрашиваю у сестры, а она ничего не слышит. Ну, отец помог парню, и тот поехал. А после начал к нам ездить, а через какое-то время я за него замуж вышла. И что думаете, хороший муж оказался. Мама мне уже после сказала, что тогда доброхожий мне счастья желал. Неспроста мама сказала: "Доброхожий улыбнется — счастье в дом вольется".
Записала И.Шевко в 2006 году в деревне Глыбовка Ветковского р-на от Ефремовой Татьяны Антоновны, 1938 г.р. (505: с.108; 611: с.107)
Считается, что доброхожий жестко карает за небрежность, бесхозяйственность, сквернословие, не любит, когда ему переходят дорогу или становятся в его след. За всё это он может наслать тяжкую болезнь не только на обидчика, но и на его детей, навредить хозяйству: сделать завалы из деревьев, покалечить домашних животных. Чтоб задобрить доброхожего и заслужить его прощение, нужно поднести ему хлеб. Такой хлеб выпекают особым способом: из непросеянной муки, "на адваротным баку патэльні" (на обратной стороне сковороды), его "ня соляць", "ня хрысцяць" (947; 291: с.129-130). При этом взаимодействовать с доброхожими, вымаливать у них прощение и даже видеть их, способен далеко не каждый. К таковым избранным, по разным источникам, относят либо людей безгрешных, набожных (947), либо владеющих какими-то сакральными знаниями, которые приписывались людям некоторых профессий, взаимодействующих с определенными локусами — лесникам, пастухам, мельникам (944: с.53), то есть так называемым "знающим людям", либо это должны быть люди, прошедшие определенные испытания. Так, в одной из деревень рассказывают о человеке, который приобрёл такие свойства, после того, как на Купалье увидел папороть-кветку (947).
Звалісь у нас у прастанародзі "дабрахожыя". Іх відзелі толькі такія, як Бабёр. Ён у Іванаў дзень цвяток відзіў. Яму гаварылі: "На цябе і коні будуць ехаць, і ўсякая нячыстая сіла будзе ехаць, а ты сядзі і глядзі ў адно месца". Ён, як пабачыў цвяток, так эта ўсё дашло яму.
Записал Г.И.Лопатин в 1993 году в поселке Любовшо Красногорского р-на Брянской области от Пешко Полины Ивановны, 1930 г.р. (946)
Звались у нас в народе "доброхожими". Их видели только такие, как Бобёр. Он на Ивана Купалу цвет папоротника видел. Ему говорили: "На тебя и кони будут ехать, и всякая нечистая сила будет ехать, а ты сиди и гляди в одно место". Он, как увидел цветок, так это всё к нему пришло.
Записал Г.И.Лопатин в 1993 году в поселке Любовшо Красногорского р-на Брянской области от Пешко Полины Ивановны, 1930 г.р. (946)
Кроме того, в качестве примера испытания можно привести рассказ, распространенный в самых разных вариантах в белорусских деревнях, в котором говорится о женщине, завернувшей в свою рубашку найденного в лесу (в поле) голого младенца. В некоторых вариантах она его также и окрестила — дала ему имя. За это доброхожие вознаградили ее свитком ткани, который никогда не заканчивался.
Я чула такую пагаворку. Шла жэншчына, рана, жыта жаць, рана-рана. Тады ж на зарэ хадзілі жыта жаць. Выйшла з двара, нямножка прайшла, к полю туды. Чуе — дзіцёнак: "Ку-га! Ку-га!" — маленькі. Яна вярнулася, маленькі ляжыць дзіцёнак. "А, божа мой! Нічога ж і ня брала". Яна з сябе фартух, з сябе сарочку, разарвала рукаў, уматала таго дзіцёнка, прынесла, на пожню паклала. Дзіцёначык тый і спіць. Пакуль дамоў варочацца, німа тога дзіцёначка. Паглядзела: Божа мой! Ідзе ж дзіцёначак дзеўся? Яна ужэ і журыцца. Прышла дамой, сколькі ўрэмя правялось, ці дзень, ці што, чутна крычыць: "Кума! Кума! Хадзі-ка сюда!" Яна зірь: нікога не відна і "Кума! — крычыцца, — во, на табе навойчык. Сколькі ты будзеш жыць і навойчык да канца не разматывай, атматай, сколькі табе нада рубаху пашыць — сашый, атматай на фартух — сашый. Колькі табе нада — да канца не разматывай. І сколькі будзеш жыць, будзеш пользывацца этым". Прышла эта жэншчына дамой і на сарочку сабе атмеряла. І на чэхлік* атмеряла і на ўсю сям’ю паатмяряла, а палатно ўсё цягнецца з таго. А дзед стары бача, думае: "Пойдзе нявестка куды-небудзь, так я атвярнуся пагляжу, што эта такое?" Тая баба атвярнулася. Дзед падышоў, развярнуў. А там навойчык і ткачы маленькія сядзелі і ткалі ўсё эта палатно. Сколькі тая баба атразала, столькі яны і... А, як толькі разматаў, так нічога і не стала.
Запісал Г.И.Лапацін ў 2004 годзе ў вёсцы Казацкія Балсуны Веткаўскага р-на ад Суднека Анны Яўсееўны, 1937 г.н. (946)
Я слышала такую присказку. Шла женщина, рано, рожь жать, рано-рано. Тогда же на заре ходили рожь убирать. Вышла со двора, немножко прошла, к полю туда. Слышит — ребенок: "Ку-га! Ку-га!" — маленький. Она вернулась, маленький лежит ребенок. "А, боже ж мой! Ничего ж и не брала". Она с себя фартук, с себя сорочку, разорвала рукав, спеленала того ребенка, принесла, на покос положила. Ребеночек тот и спит. Пока домой возвращаться, нет того ребеночка. Глянула: Боже мой! Где ж ребеночек делся? Она уже и испереживалась. Пришла домой, сколько время прошло, день, или около того, слышит кричат: "Кума! Кума! Иди-ка сюда!" Она глядь: никого не видно и "Кума! — слышится, — вот тебе свиток. Сколько ты будешь жить, свиток до конца не разматывай, отмотай сколько тебе надо на рубаху — сшей, отмотай на фартук — сшей. Сколько тебе надо — до конца не разматывай. И сколько будешь жить, будешь им пользоваться". Пришла эта женщина домой и на сорочку себе отмерила. И на рубаху отмеряла и на всю семью поотмеряла, а полотно всё тянется, не заканчивается. А дед старый видит, думает: "Пойдет невестка куда-нибудь, так я посмотрю, что это такое?" Та баба отвернулась. Дед подошел, развернул. А там навойчик* и ткачи маленькие сидят и ткут всё это полотно. Сколько та баба отрезала, столько они и ткали... А, как только размотал, так ничоге и не стало.
Записал Г.И.Лопатин в 2004 году в деревне Казацкие Болсуны Ветковского района от Суднеко Анны Евсеевны, 1937 г.р. (946)
Хадзілі жэншчыны па грыбах ілі па ягадах, я ўжэ забыла, удзьвёх. І плача дзіцёнак. На зрэзаным дрэві ляжыць голенькі дзіцёнак і плача. Яна тады фартушок расперазала беленькі, жэншчына, укруціла яго да к сабе прыжала, ды гаворя: "Што ж он голенькі?". Перад ёй аказалась жэншчына. — "Не, — кажа, — дамой не нясі, а перахрасці яго". — "А як жа мне перахрасціць?" — "Падымі, — кажа, — вышэй галавы і скажы яму імя. Ежэлі хлопчык, то хлапецкае імя, а дзевачка — дзявіч’я". Яна так і здзелала, і атдала ёй з фартушком етага дзіцёнка, і яна забрала, а ёй дала трубку палатна. "Вот, — гаворэ, — трубка табе палатна. Будзеш шыць рубашкі, ну, што там табе надо. Да канца не атматывай, а трошкі астаў да кладзі ў сундук, і ў цябе будзе трубка апяць, і ты будзеш ткаць і прясць, і будзеш адзета ўсё ўрэмя. А тады, перад смерццю, аддасі дочкі. Дочка ніхай так дзелае". А яна, баба дурная: "Дай-ка я пагляжу!". Раскатала палатно, а там рука жэнская, правая рука. І дзе дзелась рука? І палатна німа.
Запісал Г.И.Лапацін ў 1995 годзе ў Ветке ад перасяленкі з вёскі Вераб'ёўка Веткаўскага р-на Лапіцкай Людзмілы Якаўлеўны, 1925 г.н. (946)
Ходили женщины по грибы или по ягоды, я уже забыла, вдвоем. И плачет ребенок. На спиленном дереве лежит голенький ребенок и плачет. Она тогда фартучек беленький развернула, женщина, спеленала его да к себе прижала, приговаривая: "Что ж он голенький?". Перед ней появилась женщина. — "Нет, — говорит, — домой не неси, а перекрести его". — "А как же мне перекрестить?" — "Подыми, — говорит, — над головой и дай ему имя. Если мальчик, то мужское имя, а девочка — так женское". Она так и сделала, и отдала ей с фартуком этого ребенка, и та забрала, а ей дала свиток полотна. "Вот, — говорит, — трубка полотна тебе. Будешь шить рубашки, ну, что там тебе надо. До конца не отматывай, а немного оставляй да клади в сундук, и у тебя будет целый свиток опять, и ты будешь ткать и прясть, и будешь одета всё время. А тогда, перед смертью, отдашь дочке. Дочка пусть также делает". А она, баба дурная: "Дай-ка я посмотрю!". Раскатала полотно, а там рука женская, правая рука. И где делась рука? И полотна тоже нет.
Записал Г.И.Лопатин в 1995 году в городе Ветке от переселенки из деревни Воробъёвка Ветковского р-на Лапицкой Людмилы Яколевны, 1925 г.р. (946)
Особое место в рассказах о доброхожих занимают любовные истории, в которых доброхожие проявляют чувства по отношению к обычным женщинам. Однако их любовь не всегда приводила до добра. "Як палюбяць дзеўку красівую, так збыту ня будзя ёй даваць", — говорят в белорусских деревнях. Также в памяти людей сохранились истории, в которых доброхожие являлись в роли любовников и к замужним женщинам. Случалось, что от этой связи рождались дети (947), при этом верили, что ребенок, рожденный от Доброхожего, будет непременно покрыт шерстью (944: с.53).
Среди прочих прозвищ доброхожих наиболее распространены: "Багатыры" — за их безграничную силу, "Усаднікі" — за то, что они нередко являются верхом, "Невядзімцы", "Невядзімы", "Невядзімыя" — за то, что их обычно нельзя увидеть (291: с.129-130).
По другим представлениям, доброхожий — это исключительно лесной божок:
Wierzą jeszcze w jakiegoś boźka lesnego, którego nazywają Dobrochoczy. Dawniey widywano go chodzącego około lasów, od niejakiego zaś czasu juź, się niepokazuje, ale przez swoję potęgę zawsze dowodzi źe Białorusi nieopuścił. Wzrost jego załeźy od wysokości drzew około których chodzi, gdyż go widziano zawsze równęgo z drzewem przy którem stawał. Niejest niemiany jak Rusałki za ducha złego, ale raczey za sprawiedliwego sędziego. Jest bowiem opiekunem ludzi poczeiwie sprawujących się, ale surowie karze niecnotliwych. Kara jego rozciąga się lylko na samę osobę przewinionego, a nic się niestosuje do jego dobytku. Zsyła bowiem naydotkliwsze choroby na winnego, który, umierałby w nayokropnieyszych mękach, gdyby się nieudał po ratunek do tych szczęśliwych, co umieją ofiarami tego boga zagniewanego przebłagać. Cała ofiara składa się z okrayca chleba i szczypty soli w czysty szmatek zawinietey. Ten szczęśliwy, idzie do lasu z osobą cierpiącą, i odprawiwszy modły nad kawałkiem chleba i szczyptą soli, zostawia to wszystko w lesie razem z chorobą, bo chory powraca już zdrowym do domu.
Jednakże ten Dobrochoczy ma jednę wsobie nieprzyzwoitość, źe ktokólwiek bądź pierwszy wstąpi w ślad jego, zaraz się obłąka w lesie i zaledwo wieczorem powrócić moźe do domu. A tak i tu się prawdzi źe opiekunowie są czasami niedogodni.
Często się trafia źe chłop pije kilka dni w karczmie, albo się gdziekolwiek przez czas piejaki włóczy, a powróciwszy potem do pana, upewnia że Dobrochoczy trzymał go w lesie, i dziwne opowiada zdarzenia. Niewiem czy łatwo w tem znayduje wiarę.
Czarnowska M. "Zabytki mitologii słowiańskiej w zwyczajach wiejskiego ludu na Białej Rusi dochowywane (gub.Mogilewska)" // Dziennik Wileński, 1817. T.VI, №34. (940: s.407-408)
Бѣлорускіе поселяне вѣрятъ еще въ существованіе какого-то лѣснаго духа, называемого ими Доброхочій. Въ прежнія времена онъ будто бы показывался людямъ, но нынѣ остается сокровеннымъ, возвѣщая дѣяніями о своемъ присутствіи въ Бѣлоруссіи. По мнѣнію жителей, ростъ его всегда равняется съ высотою лѣса, въ которомъ онъ прохаживается. Доброхочій почитается добрымъ духомъ, такъ какъ Русалки злыми. Сей духъ покровительствуетъ трудолюбивыхъ, и наказываетъ лѣнивыхъ болѣзнями и недугами. Чтобы избѣгнуть мучительной смерти, прибѣгаютъ къ знахарямъ, умѣющимъ жертвами склонять сего духа къ помиилованію. Жертва состоитъ изъ куска хлѣба съ солью: знахарь, повороживъ надъ нимъ, оставляетъ оный въ лѣсу вмѣстѣ съ болѣзнію, и страдалецъ, долженствующій присутствовать при семъ обрядѣ, возвращается домой въ совершенномъ здоровьѣ.
Отъ сего Доброхочаго происходитъ одно только неудобство въ лѣсахъ, имъ обитаемыхъ, т.е. что человѣкъ, попадающій на его слѣдъ, непремѣнно долженъ сбиться съ пути и блуждать по лѣсу до тѣхъ поръ, пока самъ Доброхочій не выведетъ его на дорогу. Весьма часто случается что поселянинъ, проведши несколько дней на гуляньѣ въ другомъ селеніи, возвратясь домой, увѣряетъ, что его задержалъ въ лесу Доброхочій, и разсказываетъ притомъ чудесныя повѣести, на которыхъ легковерные основываютъ свои преданія.
Остатки славянской Миѳологіи, сохранившіеся у Бѣлорускихъ поселянъ. Сочиненіе дѣвицы Черноцкой // Сѣверный архивъ, 1822. Декабрь, №24, ч.IV. (941: с.472-473)
Przemieszkuje na Białorusi bożek leśny, zwany Dobrochoczy. Wzrost jego zależy od wysokości drzew, koło których przechodzi; widziano go bowiem zawsze równego z drzewem, przy którém stawał. Nie za złego ducha, ale raczéj za sprawiedliwego sędziego jest poczytywany. Opiekun poczciwych surowo karze występnych. Na wykraczających zsyła najdotkliwsze choroby; wszakże go zawsze przebłagać można; dość na to chleba okrajca i szczypty soli, w czystą szmatkę zawiniętéj. Kto się tego podejmuje, idzie do lasu z osobą cierpiącą, odprawiwszy modły nad owym podarkiem zostawia to w borze wraz z chorobą i słaby zdrowym powraca do domu.
Wiedzieć jeszcze należy, iż kto pierwszy wstąpi w ślad Dobrochoczego, zaraz się obłąka w lesie i wieczorem zaledwie powrócić może do domu.
Lucjan Siemieński "Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie", 1845 (1193: s.123)
Быў у нас так во ляснік. Дык ён раз улетку, во як бы цяпер, кідаў стог пад лесам. I кідаў ён стог, значыцца, i не завяршыў. Двору яму, значыцца, далека іціць, ён сабе думаець: заначую я тут, на стагу. Богу памаліўся i лёг. Толькі лёг, чуець у дзярэўні — блізка была дзярэўня — шчанок брэшаць. I так брэшаць цэлую ноч, як званок,— спаць не даець. Чуець ён: па лесу — трэсь, трэсь! Гоніць Дабрахот ваўкоў, можа, ix штук сорак. Выгнаў на луг i гаворыць:
— Чуеце шчанка?
— Чуем.
— Ну, вот жа, — гаворыць, — калі яго да году не задавіце, дык ён вас усіх падавіць.
I пагнаў.
Тэй ляснік пераначаваў там, a назаўтрага, даў бог дзень, пашоў у тую дзярэўню. Прыходзіць туды i стаў дапытваць: чый такі ета сабака цэлую ноч гаўчыў, шчанок? Стаў дапытвацца — i дапытаўся. Прыходзіць к хазяіну:
— Прадай ты мне, пажалуста, свайго шчанка.
— Во, як жа я прадам, ён у мяне такі, як званок.
Тэй стаў прасіць i купіў-такі яго — аддаў тры рублі. Прывозіць дамоў i прама яго ў пограб, пакуль, значыцца, выйдзець яго тэрмін. Прадзяржаў год, тады пашоў на ахоту.
Ну, увайшоў у бор. Тэй сабака воўка як завідзіць, дык i задушыць; мядзведзя завідзіць — i мядзведзя задушыць; лася — i таго задушыць. Кабана — i таго задушыць. Задушыць i кінець. Надушыў дзічыны — на вазы не забраць. Толькі селі яны аддыхаць, аж па лесу — трэсь, трэсь! Ідзець Дабрахот.
— А што,— каець,— ці не быў ты тады на стагу, як я прыказваў яго задушыць?
Тэй відзіць, што ўжо некуды, гаворыць:
— Быў.
— Ну, — гаворыць, — я б не жалеў, калі б ты душыў ix ды браў, а то ты душыш, ды так кідаеш. Во што: у сяле, на выгане, пад такім-та камнем вазьмі скрыню грошай, а яго забі. Ён мне ўвесь скот зністожыць.
Ну, таму нечага дзелаць. Злажыўся — бэх, бэх! 3 двух ствалоў — i забіў. Тады думаець — дай я пагляджу, з чаго ў яго сіла такая. Разрэзаў, паглядзеў — a ў яго дванаццаць почак... Дык вот i багатыр. Ну, ён грошы тыя выняў i багата жыць стаў.
Романов Е.Р. "Беларускі зборнік". Запісана ў Раднянскай вол. Клімавіцкага п. Магілёўскай губ. ад селяніна Сцяпана Паўлава, 80 год (865: с.160-161)
Бывъ у насъ такъ во́ лясни́къ. Дыкъ ёнъ разъ у лѣтку, во якъ бы цяперь, ки́давъ стогъ подъ лѣсомъ. И кидавъ ёнъ стогъ, значитца, и не завяршивъ. Дво́ру яму́, значитца, далёко ициць; ёнъ сабѣ думаець: заночую я тутъ, на стогу! Богу помолився и лёгъ. Тольки лёгъ, чуець — у дзяревни — близко была дзяревня — щано́къ брешець. И такъ брешець цѣлую ночь, якъ звонокъ, — спадь не даець. Чуець ёнъ, по лѣсу: тресь! тресь! Гониць Доброхотъ вовковъ, — можа ихь штукъ сорокъ. Выгнавъ на лугъ и говориць: «чуеця щенка?» — Чуемъ! — «Ну вотъ жа, говориць: коли яго до́ году не задавиця, дыкъ ёнъ васъ усихъ подавиць!» И погнавъ.
Тэй лясникъ перенучувавъ тамъ, а назаўтраго, давъ Богъ дзень — пошовъ у тую дзяревню. Прихо́дзиць туды и ставъ допытываць: чій-тыки ето собака цѣлую ночь гавчивъ, щанокъ? Ставъ допытыватца, и допытався. Приходзиць къ хозяину: продай ты мнѣ пожалуста свойго щенка! — Во́, якъ жа я продамъ; ёнъ у мяне такей, якъ звонокъ! Тэй ставъ просиць, и купивъ-тыки яго, — отдавъ три рубли. Привозиць домой и прямо яго у погребъ, — покуль, значитца, вы́йдзець яго тэрминъ. Продзержавъ годъ; тоды пошовъ на охвоту.
Ну, увыйшовъ у боръ. Тэй собака, вовка якъ завидзиць, дыкъ и задушиць; медзьвѣдзя завидзидь — и медзвѣдзя задушиць; лося — и того задушиць. Кабана — и того задушиць: задушиць и кинець. Надушивъ дзичины — на возы не забраць, Тольки сѣли яны отдыхаць, ажъ по лѣсу — тресь! тресь! Идзець Доброхотъ. «А што, каець: ци ня бывъ ты тоды на стогу, якъ я приказывавъ яго задушиць?» Тэй видзиць, што ўжу некуды, гово́риць: бывъ! — «Ну, говориць, я бъ не жалѣвъ, коли бъ ты душивъ ихъ ды бравъ; а то ты душишъ, ды такъ кидаешъ! Во́ што: у сялѣ на выгони, потъ такимъ то камнемъ возьми скрыню грошій; а яго заби! Ёнъ мнѣ увесь скотъ знистожиць!»
Ну, тому нечаго дзѣлаць. Зложився — бэхъ! бэхъ! зъ двохъ стволовъ, — и забивъ. Тоды думыець: дай я поляджу, сь чаго у яго сила такая! Разрѣзавъ, полядзѣвъ — а ў яго дванатцаць по́чакъ!.. Дыкъ вотъ и богатырь. Ну, ёнъ гроши тыя вынивъ и богато жиць ставъ.
Романовъ Е.Р. "Бѣлорусскiй сборникъ", выпуск 4.
От кр. Степана Павлова, 80 лет (813: с.215)
Несмотря на распространение знаний о Доброхожем от Польши до России, основным ареалом веры в него можно смело считать юго-восток Беларуси. Геннадий Лопатин в своих статьях обозначает этот регион как Восточное Полесье и Белорусско-Брянское пограничье, добавляя, что им "в этом плане были исследованы населенные пункты Ветковского, Кормянского, Чечерского районов Гомельской области, Костюковичского района Могилевской области, Красногорского и Новозыбковского районов Брянской области" (946), основываясь в своих предположениях относительно ареала распространения данного явления на том, что в этнографической литературе, описывающей более широкое культурное пространство, эти персонажи не встречаются (946). Однако тут же приводит аналоги образа доброхожего, и созвучных его названию демонических существ в ряде источников: в приведенном выше тексте Е.Р.Романова, где "дабрахочы" соотносится с лесовиком (813: с.215) и в "Словаре белорусского наречія" И.И.Насовича, где доброхоть — это "добрый лѣсной духъ, по мнѣнію простолюдиновъ, ауканьемъ вызывающій заблудившихъ въ лѣсу на дорогу", который "ростомъ выше лѣса и что онъ ночью сначала свиснетъ такъ, что никто не устоитъ на ногахъ, а потом щелкнетъ длинною плетью (пугою)" (952: с.135). Также Лопатин ссылается на словарь В.И.Даля, где слово "доброхотъ" объясняется как "доброжелатель, радетель, радушник" (207) и книгу С.В.Максимова "Нечистая, неведомая и крестная сила", где "Рассказывая о домовом, всего чаще называют его просто — «он» или «сам», но чаще — «доброжилом» или «доброхотом»" (206). Завершая перечень приводимых источников, Лопатин ссылается на также приведенную выше статью М.Чернавской (940: s.407-408), где по его мнению в "лесном божке" дабрахочем (дабрахоте) наиболее четко прослеживаются черты доброхожего (946).
При этом в деревнях Ветковского и Чечерского районов Гомельской области вера в Доброхожего сильна и в наши дни — даже в начале XXI века большинство старшего поколения и значительная часть людей 1930-1940 годов рождения верят в доброхожего, и из них только наиболее набожные люди относят его к нечистой силе или чертям (944: с.50).
Также можно разделить и сам образ Доброхожего: южнее (Восточное Полесье, Гомельская область, север Черниговской области) он по своим характеристикам ближе к домовому, севернее (Могилевская область) — к лешему, восточнее (Ветковский район, частично Чечерский, а также Брянская область) под ним может подразумеваться любой представитель сверхъестественных духов, то есть слово "Доброхожий" или "Доброхот" становится нарицательным названием для всей антропоморфной нечисти, а далее на восток по России, он вообще оказывается разновидностью чёрта:
А кто с ним сживется, с доброхотом?
Калужская губерния (48: с.138)
Доброхот тебя возьми!
Орловская губерния (48: с.138)
А благодаря всё той же статье М.Чернавской (940: s.407-408), опубликованной на польском языке в альманахе "Виленский дневник" и описывающей поверья Могилевской губернии, Доброхожий, соответственно как разновидность лешего, упоминается и в списке польских мифологических персонажей, куда он попал в то время, когда Польша, Литва и Беларусь были единым государством. И если в более ранних польскоязычных источниках прямо указывалось, что Доброхожий — это белорусский персонаж, то уже в ссылающихся на них современных нам польских мифологических сборниках данная национальная привязка, как правило, отсутствует, либо ареал обитания Доброхожего переносится с восточной окраины Речи Посполитой на восток нынешней территории Польши — в леса Подляшья (657: s.66).
Legendary creature in Belarussian and Polish mythology, combining features of Domovoi, Dvorovoy, Leshy, Polevik, Chlevnik and others. Distinctive features of Dobrokhozhiy are ability to change its height and attitude towards human according to his behavior. When addressing a Dobrokhozhiy one must recount all his incarnations: “I ask you master Dvaravoi, Palyavoi, Ustrashniy, Padarozhniy” (291: с.129).
Казалі: "Дабрахожы, ці домахазяін". Мая матка кажа: "Бывае, пайду ў пуню, а каля каня свечка стаіць. Гаворыць. "Добрага дня", — галаву схілю. Так нічога маёй матке не было. Дабрахожы. Ён і каня глядзіць, ён і дамашні хазяін. Я сама бачыла, у сінянечкам ехаў. Я ў пуню іду, так: "Добры дзень хазяіну дамавому, палявому, яго дзеткам і саседкам!". I ў пограб іду, так кажу…
Запісал Г.И.Лапацін ў 1991 годзе ў вёсцы Новае Заляддзе Веткаўскага р-на ад Фяськовай Алены Кандрацьеўны, 1914 г.н. (*)
People said: Dobrokhozhiy or Domokhozyain (i.e. Householder)". My mother used to say: "Once in a while when I in punya* I see a candle lit near the horse. I bow my head and say: "Good day". And nothing could do harm to my mother. He looks after the horse, he's a house-master. I saw him myself. He went in bluish. When I enter punya I say: "Good day to you master Damavoi, Palyzvoi, his children and his neighbors!
Записал Г.И.Лопатин в 1991 году в поселке Новое Залядье Ветковского р-на от Феськовой Елены Кондратьевны, 1914 г.р. (*)
Дабрахожы ў кожным двары ёсць. Калі гаспадары добрыя, то ён ім паказацца можа. Дабрахожы ростам можа быць малым, а можа быць і вялікім, але з твару з гаспадаром адно ліцо. Яго не нада крыўдзіць. От, калі ён разбушуецца, што рэдка бывае, дык нада сесці ды яму песню жаласлівую папець, то і ён з гаспадаром паплача, а потым на сваю злосць забудзецца. А шчэ ён любіць, калі дзеці на дварэ гуляюць. Тады ён будзе за імі сачыць, гуляць з малымі.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Куты Веткаўскага р-на ад Азарушкінай Аляксандры Анатольеўны, 1934 г.н. (505: с.109; 611: с.107)
There's a Dobrokhozhiy in every farm. When masters are good he may show himself to them. He may be short and may be tall and he is spitting image of master. He shouldn't be offended. If he's angry, one must sit before him and sing lamenting song. On hearing it, Dobrokhozhiy sobs and cries with a master and forgets about his anger. He also likes to see children playing outside. He plays with them and looks after them.
Записала И.Шевко в 2006 году в поселке Куты Ветковского р-на от Азарушкиной Александры Анатольевны, 1934 г.р. (505: с.109; 611: с.107)
Дабрахожы можа пра будушчае расказаць, толькі не кожны яго зразумее. Адзін раз у нас случай цікавы быў. Устаў мой хазяін ноччу вады папіць, чую, што войхнуў нехта. Прыходзіць і кажа, што сябе бачыў, але белага і бледнага. Я кажу, што прывідзілася табе. Добра, што к раніцы заснуў. На заўтрашні дзень паехаў рыбу лавіць і вываліўся з лодкі, дамоў чуць жывы прыйшоў. Пасля етага балеў доўга, але потым выздаравеў. Праўду ў народзе гавораць: "Дабрахожы дабра людзям хоча".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Чамярня Веткаўскага р-на ад Грамыка Марыі Піліпаўны, 1933 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Dobrokhozhiy may tell the future but not everyone understands him.We've had an interesting case about it. Once my master awoke thirsty in the middle of the night to drink water. And I heard someone squeal and see my master came and said, that he had seen himself, only pale and white. I said that he only seem to saw something. He calmed down and fell asleep only by morning. On the next day he went fishing and fell from the boat and came home barely alive. He got sick after that and was ill for a long time. It's true when said: "Dobrokhozhiy wishes well"
Записала И.Шевко в 2006 году в поселке Чемерня Ветковского р-на от Громыко Марии Филипповны, 1933 г.р. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожага я знаю. Сам ён такі маленькі, беленькі, адны вочкі блішчаць. Ён очэнь пахожы на дамавога. Дабрахожы, нада сказаць, таксама харошы. Ежалі ў сям’і нешта не ладзіцца, то гаспадыні нада на двары ў куточку пакласці рукавічкі ды што-небудзь з ежы. Ён ніколі не адкажа. Таму людзі яго і любяць. Я на бальшыя святы яму кладу розную адзежу, каб ён да нас лепш адносіўся.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Шэйка Веткаўскага р-на ад Рослікавай Ніны Канстанцінаўны, 1930 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
I know Dobrokhozhiy. He's small, white, only the eyes shine bright. He's very much alike Domovoi and, I should say, means well too. If something isn't right in the family, mistress ought to put mittens and something to eat in the corner of the yard. He won't deny you. That's why people love him. On big holidays I leave to him some clothes so that he would treat us good.
Записала И.Шевко в 2006 году в деревне Шейка Ветковского р-на от Росликовой Нины Константиновны, 1930 г.р. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожы можа жыць і ў хаце, і ля яе. Сам ён маленькі, поўненькі, сівавусы, з доўгай барадой. Дабрахожы жыве з чалавекам, таму любіць, каб да яго адносіліся з павагай. А за такія адносіны ён добра ўзнагароджвае. Калі дабрахожы дакранецца да цябе цёплай рукой, то будзе ў чалавека добрае здароўе, а калі рука халодная — то чакай няшчасця.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў горадзе Ветка ад Кузьменка Людмілы Аляксееўны, 1926 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Dobrokhozhiy may live in the house or nearby. He's small, stout, with grey moustaches and long beard. He lives with humans and he likes to be respected. He always rewards for such a behaviour. When he touches you and his hand feels warm, you'll be in good health, but when hand feels cold — wait for something bad to happen.
Записала И.Шевко в 2006 году в городе Ветка от Кузьменко Людмилы Алексеевны, 1926 г.р. (505: с.109; 611: с.108)
Памятаю, як маладой шчэ была, дык здарыўся адзін случай са мной. Тады зіма была. Ехаў праз вёску нашу хлапец адзін на конях, ды каля нашага двара ў яго там нешта з коньмі стала. Ну, ён да нас зайшоў помашчы папрасіць. І як толькі ўвайшоў, я тады сразу пачула песню птушыную. Пытаю ў сястры, а яна нічога не чуе. Ну, бацька хлапцу памог, і той паехаў. А пасля пачаў к нам ездзіць, а праз колькі часу я за яго замуж пайшла. І што думаеце, добры мужык аказаўся. Маці мне ўжо после сказала, што тады дабрахожы мне шчасця жалаў. Нездарма маці казала: "Дабрахожы ўлыбнецца — шчасцейка ў дом увальецца".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Глыбаўка Веткаўскага р-на ад Яфрэмавай Таццяны Антонаўны, 1938 г.н. (505: с.108; 611: с.107)
It happened when I was young. It was winter. Ехал через нашу деревню один парень на санях, да возле нашего двора у него что-то с конями случилось. Ну он и зашел к нам помощи попросить. И только он вошел, как услышала я птичье пение. Спрашиваю у сестры, а она ничего не слышит. Ну, отец помог парню, и тот поехал. А после начал к нам ездить, а через какое-то время я за него замуж вышла. И что думаете, хороший муж оказался. Мама мне уже после сказала, что тогда доброхожий мне счастья желал. Неспроста мама сказала: "Доброхожий улыбнется — счастье в дом вольется".
Записала И.Шевко в 2006 году в деревне Глыбовка Ветковского р-на от Ефремовой Татьяны Антоновны, 1938 г.р. (505: с.108; 611: с.107)
Міфічная істота з беларускай і польскай міфалогій, уяўленні пра якую найбольш пашыраныя сярод жыхароў усходняй часткі Беларусі. Спалучае ў сабе рысы, уласцівыя Дамавіку, Лесавіку, Палевіку, Хлеўніку. Звяртаючыся да дабрахожага, звычайна пералічваюць усе яго ўвасабленні: "Прашу я цябе, хазяіна дваравога, палявога, устрэшнага, падарожнага" (291: с.129).
Казалі: "Дабрахожы, ці домахазяін". Мая матка кажа: "Бывае, пайду ў пуню, а каля каня свечка стаіць. Гаворыць. "Добрага дня", — галаву схілю. Так нічога маёй матке не было. Дабрахожы. Ён і каня глядзіць, ён і дамашні хазяін. Я сама бачыла, у сінянечкам ехаў. Я ў пуню іду, так: "Добры дзень хазяіну дамавому, палявому, яго дзеткам і саседкам!". I ў пограб іду, так кажу…
Запісал Г.И.Лапацін ў 1991 годзе ў вёсцы Новае Заляддзе Веткаўскага р-на ад Фяськовай Алены Кандрацьеўны, 1914 г.н. (946)
Дабрахожы ў кожным двары ёсць. Калі гаспадары добрыя, то ён ім паказацца можа. Дабрахожы ростам можа быць малым, а можа быць і вялікім, але з твару з гаспадаром адно ліцо. Яго не нада крыўдзіць. От, калі ён разбушуецца, што рэдка бывае, дык нада сесці ды яму песню жаласлівую папець, то і ён з гаспадаром паплача, а потым на сваю злосць забудзецца. А шчэ ён любіць, калі дзеці на дварэ гуляюць. Тады ён будзе за імі сачыць, гуляць з малымі.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Куты Веткаўскага р-на ад Азарушкінай Аляксандры Анатольеўны, 1934 г.н. (505: с.109; 611: с.107)
Дабрахожы ў кожным двары ёсць. Калі гаспадары добрыя, то ён ім з'явіцца можа. Дабрахожы ростам можа быць малы, а можа і вялікім быць, але зьнешне з гаспадаром на адны твар. Яго нельга крыўдзіць. Вось, калі ён раз'юшыцца, што рэдка бывае, так трэба сесці і песню яму жаласлівую праспяваць, тады і ён з гаспадаром паплача, а потым і пра сваю злосць забудзе. А яшчэ ён любіць, калі дзеці на двары гуляюць. Тады ён будзе за імі сачыць, гуляць з малымі.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Куты Веткаўскага р-на ад Азарушкінай Аляксандры Анатольеўны, 1934 г.н. (505: с.109; 611: с.107)
Дабрахожы можа пра будушчае расказаць, толькі не кожны яго зразумее. Адзін раз у нас случай цікавы быў. Устаў мой хазяін ноччу вады папіць, чую, што войхнуў нехта. Прыходзіць і кажа, што сябе бачыў, але белага і бледнага. Я кажу, што прывідзілася табе. Добра, што к раніцы заснуў. На заўтрашні дзень паехаў рыбу лавіць і вываліўся з лодкі, дамоў чуць жывы прыйшоў. Пасля етага балеў доўга, але потым выздаравеў. Праўду ў народзе гавораць: "Дабрахожы дабра людзям хоча".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Чамярня Веткаўскага р-на ад Грамыка Марыі Піліпаўны, 1933 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожы можа пра будучыню распавесьці, толькі не кожны яго зразумее. Аднойчы ў нас выпадак цікавы быў. Ўстаў мой гаспадар ноччу вады папіць, чую, што войкнуў нехта. Прыходзіць і кажа, што сябе бачыў, толькі белага і бледнага. Я кажу, што прывідзілася табе. Добра, што да раніцы заснуў. На заўтрашні дзень паехаў па рыбу і вываліўся з лодкі, дамоў ледзь жывы прыйшоў. Пасля гэтага хварэў доўга, але потым ачуняў. Праўду ў народзе кажуць: "Дабрахожы дабра людзям жадае".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Чамярня Веткаўскага р-на ад Грамыка Марыі Піліпаўны, 1933 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожага я знаю. Сам ён такі маленькі, беленькі, адны вочкі блішчаць. Ён очэнь пахожы на дамавога. Дабрахожы, нада сказаць, таксама харошы. Ежалі ў сям’і нешта не ладзіцца, то гаспадыні нада на двары ў куточку пакласці рукавічкі ды што-небудзь з ежы. Ён ніколі не адкажа. Таму людзі яго і любяць. Я на бальшыя святы яму кладу розную адзежу, каб ён да нас лепш адносіўся.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Шэйка Веткаўскага р-на ад Рослікавай Ніны Канстанцінаўны, 1930 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожага я ведаю. Сам ён такі маленькі, бялюткі, адны вочкі блішчаць. Ён вельмі падобны на дамавіка. Дабрахожы, трэба сказаць, таксама добры. Калі ў сям'і нешта не ладзіцца, то гаспадыні трэба ў двары ў куточку пакласці рукавічкі і што-небудзь з ежы. Ён ніколі не адмовіць. Таму людзі яго і любяць. Я на вялікія святы яму кладу розную вопратку, каб ён да нас лепш ставіўся.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Шэйка Веткаўскага р-на ад Рослікавай Ніны Канстанцінаўны, 1930 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Дабрахожы можа жыць і ў хаце, і ля яе. Сам ён маленькі, поўненькі, сівавусы, з доўгай барадой. Дабрахожы жыве з чалавекам, таму любіць, каб да яго адносіліся з павагай. А за такія адносіны ён добра ўзнагароджвае. Калі дабрахожы дакранецца да цябе цёплай рукой, то будзе ў чалавека добрае здароўе, а калі рука халодная — то чакай няшчасця.
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў горадзе Ветка ад Кузьменка Людмілы Аляксееўны, 1926 г.н. (505: с.109; 611: с.108)
Памятаю, як маладой шчэ была, дык здарыўся адзін случай са мной. Тады зіма была. Ехаў праз вёску нашу хлапец адзін на конях, ды каля нашага двара ў яго там нешта з коньмі стала. Ну, ён да нас зайшоў помашчы папрасіць. І як толькі ўвайшоў, я тады сразу пачула песню птушыную. Пытаю ў сястры, а яна нічога не чуе. Ну, бацька хлапцу памог, і той паехаў. А пасля пачаў к нам ездзіць, а праз колькі часу я за яго замуж пайшла. І што думаеце, добры мужык аказаўся. Маці мне ўжо после сказала, што тады дабрахожы мне шчасця жалаў. Нездарма маці казала: "Дабрахожы ўлыбнецца — шчасцейка ў дом увальецца".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Глыбаўка Веткаўскага р-на ад Яфрэмавай Таццяны Антонаўны, 1938 г.н. (505: с.108; 611: с.107)
Памятаю, калі яшчэ маладой была, здарыўся са мной адзін выпадак. Тады зіма была. Ехаў праз нашу вёску адзін хлопец на конях, ды ля нашага двара ў яго нешта з конямі здарылася. Ну ён і зайшоў да нас дапамогі спытаць. І толькі ён увайшоў, як пачула я птушыныя спевы. Пытаюся ў сястры, а яна нічога не чуе. Ну, бацька дапамог хлопцу, і той паехаў. А пасля пачаў да нас ездзіць, а праз нейкі час я за яго замуж выйшла. І што думаеце, добрым мужам апынуўся. Мама мне ўжо пасля казала, што тады дабрахожы мне шчасця жадаў. Нездарма маці казала: "Дабрахожы ўсміхнецца — шчасцейка ў дом ўвальецца".
Запісала І.Шаўко ў 2006 годзе ў вёсцы Глыбаўка Веткаўскага р-на ад Яфрэмавай Таццяны Антонаўны, 1938 г.н. (505: с.108; 611: с.107)
Згодна з былічкамі, дабрахожыя паходзяць ад дзяцей, якіх маткі выпадкова задушылі ў сне. Гэта так званыя "прыспаныя дзеці". Паводле іншых уяўленняў, дабрахожыя паходзяць ад дзяцей, якіх бацькі па нейкай прычыне не пахрысцілі ці, пасаромеўшыся вялікай колькасці сваіх дзяцей (а гэта, па розных крыніцах, ад шасці да сямідзесяці двух), палову іх утаілі ад Бога. За гэта Бог зрабіў дзяцей нябачнымі і ператварыў іх у дабрахожых. У некаторых вёсках існуюць уяўленні, што палову ўтоеных дзяцей Бог зрабіў дабрахожымі, а палову — русалкамі. І русалка, калі яна выходзіць замуж, становіцца дабрахожай. Бацькамі гэтых дзяцей лічаць як звычайных людзей, так і міфічных Адама і Еву, Ноя.
І тых, што сталі дабрахожымі, і тых, што сталі русалкамі, памінаюць у адны і тыя ж дні — сераду, чацвер на Граным тыдні. Паводле адных аповедаў, для іх гатуюць вячэру, як для звычайных нябожчыкаў, і называюць іх "маленькімі родзічамі". У іншых аповедах дзеля іх на перакрыжаваных дарогах рассыпаюць зерне, а іх запрашаюць у выглядзе птушак. Менавіта на крыжовых дарогах, на межах і каля дрэў з амяламі можна часцей за ўсё пабачыць дабрахожых. Звычайна гэта здараецца апоўдні або апоўначы.
Часцей за ўсё дабрахожых уяўляюць у выглядзе людзей у чорным, радзей у белым адзенні, але абавязкова з бліскучымі, найчасцей залатымі, гузікамі. Зрэдку яны з’яўляюцца ў выглядзе віхроў (вятроў), змей, птушак, а таксама істотаў, цалкам пакрытых чорнай поўсцю — авечак, сабак і нават людзей. Паводле іншых уяўленняў, знешнім выглядам дабрахожы нагадвае гаспадара свайго дома, а калі ў доме гаспадарыць удава, то дабрахожая — жанчына, абліччам яна падобная на гаспадыню. Разам з тым існуюць уяўленні, што колькасць дабрахожых адпавядае колькасці сямейнікаў: "Колькі нас у доме, столькі і гэтых людзей". І кожны дабрахожы суправаджае свайго падапечнага ў межах прасторы, што належыць роду, сям’і.
Уяўленні пра паводзіны дабрахожага розныя. Адны лічаць, што ён — вельмі шкодная істота. Іншыя паводзіны дабрахожага звязваюць з паводзінамі і характарам людзей. Так, ён жорстка карае за нядбайнасць, безгаспадарчасць, брыдкаслоўе, не любіць, калі яму пераходзяць дарогу або становяцца на яго след. За ўсё гэта ён можа наслаць цяжкую хваробу не толькі на крыўдзіцеля, але і на яго дзяцей, нашкодзіць гаспадарцы: зрабіць завалы з дрэваў, пакалечыць хатнюю жывёлу. Каб задобрыць дабрахожага і заслужыць яго дараванне, трэба ахвяраваць яму хлеб. Гэты хлеб выпякаюць асаблівым спосабам: "на адваротным баку патэльні", "ня соляць", "ня хрысцяць". Разам з тым існуюць уяўленні, што супраць дабрахожых можна змагацца з дапамогай замоваў, прыкладам якіх з’яўляюцца замовы "ад ветру". Дабрахожыя любяць выпрабоўваць людзей. У самых розных варыянтах у беларускіх вёсках распаўсюджаны аповед пра жанчыну, якая апранула ў сваю кашулю знойдзенае ў лесе (у полі) голае немаўля. У некаторых варыянтах яна яго не толькі апранула, але і пахрысціла — дала яму імя. За гэта дабрахожыя узнагародзілі яе сувоем тканіны, які ніколі не сканчаецца.
Сярод іншых назваў дабрахожых найбольш распаўсюджаныя: "Багатыры" — за іх вялікую сілу, "Усаднікі" — за тое, што яны бываюць на конях, "Невядзімцы", "Невядзімы", "Невядзімыя" — за тое, што іх звычайна нельга пабачыць (291: с.129-130).
Па іншых уяўленнях, дабрахожы — гэта лясны бажок ...
Wierzą jeszcze w jakiegoś boźka lesnego, którego nazywają Dobrochoczy. Dawniey widywano go chodzącego około lasów, od niejakiego zaś czasu juź, się niepokazuje, ale przez swoję potęgę zawsze dowodzi źe Białorusi nieopuścił. Wzrost jego załeźy od wysokości drzew około klórych chodzi, gdyż go widziano zawsze równęgo z drzewem przy którem stawał. Niejest niemiany jak Rusałki za ducha złego, ale raczey za sprawiedliwego sędziego. Jest bowiem opiekunem ludzi poczeiwie sprawujących się, ale surowie karze niecnotliwych. Kara jego rozciąga się lylko na samę osobę przewinionego, a nic się niestosuje do jego dobytku. Zsyła bowiem naydotkliwsze choroby na winnego, który, umierałby w nayokropnieyszych mękach, gdyby się nieudał po ratunek do tych szczęśliwych, co umieją ofiarami tego boga zagniewanego przebłagać. Cała ofiara składa się z okrayca chleba i szczypty soli w czysty szmatek zawinietey. Ten szczęśliwy, idzie do lasu z osobą cierpiącą, i odprawiwszy modły nad kawałkiem chleba i szczyptą soli, zostawia to wszystko w lesie razem z chorobą, bo chory powraca już zdrowym do domu.
Jednakże ten Dobrochoczy ma jednę wsobie nieprzyzwoitość, źe ktokólwiek bądź pierwszy wstąpi w ślad jego, zaraz się obłąka w lesie i zaledwo wieczorem powrócić moźe do domu. A tak i tu się prawdzi źe opiekunowie są czasami niedogodni.
Często się trafia źe chłop pije kilka dni w karczmie, albo się gdziekolwiek przez czas piejaki włóczy, a powróciwszy potem do pana, upewnia że Dobrochoczy trzymał go w lesie, i dziwne opowiada zdarzenia. Niewiem czy łatwo w tem znayduje wiarę.
Czarnowska M. "Zabytki mitologii słowiańskiej w zwyczajach wiejskiego ludu na Białej Rusi dochowywane (gub.Mogilewska)" // Dziennik Wileński, 1817. T.VI, №34. (940: s.407-408)
Вераць яшчэ ў нейкага ляснога бажка, якога называюць Дабрахочы. Даўней бачылі яго, як ён хадзіў каля лясоў... Рост яго залежыць ад вышыні дрэў, вакол якіх ходзіць, бо яго бачылі заўсёды роўным з дрэвам, пры якім ён стаяў. Гэта не злы дух, як русалкі, а хутчэй справядлівы суддзя. Ён апякун людзей пачцівых, але сурова карае нецнатлівых. Кара яго распаўсюджваецца толькі на саму асобу вінаватага і не датычыцца яго скарбу. Пасылае пакутлівыя хваробы на вінаватага, які памірае ў страшных мучэннях, калі не пайдзеі на паратунак да шчасліўцаў, якія ўмеюць задобрыць гэтага бога ахвярамі. Уся ахвяра складаецца з акрайца хлеба і шчопаці солі, загорнутых у чысты шматок.
Гэты шчаслівец ідзе ў лес з пакутнікам і, памаліўшыся над кавалкам хлеба і шчопаццю солі, пакідае ўсё гэта ў лесе разам з хваробаю, бо хворы вяртаецца ўжо здаровы.
Аднак жа гэты Дабрахочы мае адну кепскую асаблівасць. Калі хто-небудзь першым ступіць у яго след, адразу ж заблукае ў лесе і ледзьве ўвечары зможа вярнуцца дадому.
Часта здараецца, што селянін п'е некалькі дзён у карчме або дзесьці нейкі час цягаецца, а вярнуўшыся потым да пана, запэўнівае, што Дабрахочы трымаў яго ў лесе, і расказвае пра дзіўныя здарэнні.
Czarnowska M. "Zabytki mitologii słowiańskiej w zwyczajach wiejskiego ludu na Białej Rusi dochowywane (gub.Mogilewska)" (156: с.23-24; 449: с.517-518)
Бывъ у насъ такъ во́ лясни́къ. Дыкъ ёнъ разъ у лѣтку, во якъ бы цяперь, ки́давъ стогъ подъ лѣсомъ. И кидавъ ёнъ стогъ, значитца, и не завяршивъ. Дво́ру яму́, значитца, далёко ициць; ёнъ сабѣ думаець: заночую я тутъ, на стогу! Богу помолився и лёгъ. Тольки лёгъ, чуець — у дзяревни — близко была дзяревня — щано́къ брешець. И такъ брешець цѣлую ночь, якъ звонокъ, — спадь не даець. Чуець ёнъ, по лѣсу: тресь! тресь! Гониць Доброхотъ вовковъ, — можа ихь штукъ сорокъ. Выгнавъ на лугъ и говориць: «чуеця щенка?» — Чуемъ! — «Ну вотъ жа, говориць: коли яго до́ году не задавиця, дыкъ ёнъ васъ усихъ подавиць!» И погнавъ.
Тэй лясникъ перенучувавъ тамъ, а назаўтраго, давъ Богъ дзень — пошовъ у тую дзяревню. Прихо́дзиць туды и ставъ допытываць: чій-тыки ето собака цѣлую ночь гавчивъ, щанокъ? Ставъ допытыватца, и допытався. Приходзиць къ хозяину: продай ты мнѣ пожалуста свойго щенка! — Во́, якъ жа я продамъ; ёнъ у мяне такей, якъ звонокъ! Тэй ставъ просиць, и купивъ-тыки яго, — отдавъ три рубли. Привозиць домой и прямо яго у погребъ, — покуль, значитца, вы́йдзець яго тэрминъ. Продзержавъ годъ; тоды пошовъ на охвоту.
Ну, увыйшовъ у боръ. Тэй собака, вовка якъ завидзиць, дыкъ и задушиць; медзьвѣдзя завидзидь — и медзвѣдзя задушиць; лося — и того задушиць. Кабана — и того задушиць: задушиць и кинець. Надушивъ дзичины — на возы не забраць, Тольки сѣли яны отдыхаць, ажъ по лѣсу — тресь! тресь! Идзець Доброхотъ. «А што, каець: ци ня бывъ ты тоды на стогу, якъ я приказывавъ яго задушиць?» Тэй видзиць, што ўжу некуды, гово́риць: бывъ! — «Ну, говориць, я бъ не жалѣвъ, коли бъ ты душивъ ихъ ды бравъ; а то ты душишъ, ды такъ кидаешъ! Во́ што: у сялѣ на выгони, потъ такимъ то камнемъ возьми скрыню грошій; а яго заби! Ёнъ мнѣ увесь скотъ знистожиць!»
Ну, тому нечаго дзѣлаць. Зложився — бэхъ! бэхъ! зъ двохъ стволовъ, — и забивъ. Тоды думыець: дай я поляджу, сь чаго у яго сила такая! Разрѣзавъ, полядзѣвъ — а ў яго дванатцаць по́чакъ!.. Дыкъ вотъ и богатырь. Ну, ёнъ гроши тыя вынивъ и богато жиць ставъ.
Романовъ Е.Р. "Бѣлорусскiй сборникъ", выпуск 4. От кр. Степана Павлова, 80 лет (813: с.215)
Быў у нас так во ляснік. Дык ён раз улетку, во як бы цяпер, кідаў стог пад лесам. I кідаў ён стог, значыцца, i не завяршыў. Двору яму, значыцца, далека іціць, ён сабе думаець: заначую я тут, на стагу. Богу памаліўся i лёг. Толькі лёг, чуець у дзярэўні — блізка была дзярэўня — шчанок брэшаць. I так брэшаць цэлую ноч, як званок,— спаць не даець. Чуець ён: па лесу — трэсь, трэсь! Гоніць Дабрахот ваўкоў, можа, ix штук сорак. Выгнаў на луг i гаворыць:
— Чуеце шчанка?
— Чуем.
— Ну, вот жа, — гаворыць, — калі яго да году не задавіце, дык ён вас усіх падавіць.
I пагнаў.
Тэй ляснік пераначаваў там, a назаўтрага, даў бог дзень, пашоў у тую дзярэўню. Прыходзіць туды i стаў дапытваць: чый такі ета сабака цэлую ноч гаўчыў, шчанок? Стаў дапытвацца — i дапытаўся. Прыходзіць к хазяіну:
— Прадай ты мне, пажалуста, свайго шчанка.
— Во, як жа я прадам, ён у мяне такі, як званок.
Тэй стаў прасіць i купіў-такі яго — аддаў тры рублі. Прывозіць дамоў i прама яго ў пограб, пакуль, значыцца, выйдзець яго тэрмін. Прадзяржаў год, тады пашоў на ахоту.
Ну, увайшоў у бор. Тэй сабака воўка як завідзіць, дык i задушыць; мядзведзя завідзіць — i мядзведзя задушыць; лася — i таго задушыць. Кабана — i таго задушыць. Задушыць i кінець. Надушыў дзічыны — на вазы не забраць. Толькі селі яны аддыхаць, аж па лесу — трэсь, трэсь! Ідзець Дабрахот.
— А што,— каець,— ці не быў ты тады на стагу, як я прыказваў яго задушыць?
Тэй відзіць, што ўжо некуды, гаворыць:
— Быў.
— Ну, — гаворыць, — я б не жалеў, калі б ты душыў ix ды браў, а то ты душыш, ды так кідаеш. Во што: у сяле, на выгане, пад такім-та камнем вазьмі скрыню грошай, а яго забі. Ён мне ўвесь скот зністожыць.
Ну, таму нечага дзелаць. Злажыўся — бэх, бэх! 3 двух ствалоў — i забіў. Тады думаець — дай я пагляджу, з чаго ў яго сіла такая. Разрэзаў, паглядзеў — a ў яго дванаццаць почак... Дык вот i багатыр. Ну, ён грошы тыя выняў i багата жыць стаў.
Романов Е.Р. "Беларускі зборнік". Запісана ў Раднянскай вол. Клімавіцкага п. Магілёўскай губ. ад селяніна Сцяпана Паўлава, 80 год (865: с.160-161)
Comments
Звалісь ў нас у прастанароддзі “Дабрахожыя”...
О народной демонологии белорусско-брянского пограничья: доброхожие, невидимые и др.
Феномены Ветки. Белорусские традиции. Обряды и обычаи Ветковщины
Белорусская и английская версии статьи пока в процессе :)
Взял на себя ответственность по паспортизации всех статей. Классификация экспериментальная, прошу сильно не пинать )
Экстранаучная классификация
- статус — сущности
- домен — повседневности
- тип — хранители
- класс — промежные
- семейство — подорожники
- род — ДОБРОХОЖИЕ
- вид — доброхожий лесной, доброхожий домовой
Наднациональный таксон
- Отверженные младенцы
Национальная классификация
- Нечисть
Физиология
- Человек, Птица, Дерево, Баран, Собака, Змея
Ареал
- Подляшье, Могилевская область, Гомельская область, Ветковский район, Брянская губерния (область)
Среда обитания
- Дом, Лес, Дорога, Перекресток, Граница, Полночь, Полдень
Дополнительные способности-особенности
- Происхождение из умерших, Тяга к справедливости, Метаморфозы, Опекунство / охрана, Проклятья и болезни, Одаривание, Любвеобильность, Предсказания
Культурно-географическая
- Польская мифология и фольклор, Белорусская мифология и фольклор
Подляшье, Могилевская область, Гомельская область, Ветковский район, Брянская губерния (область)
Промежные. Класс. И что эти типы там хранят?
Семейство — промежные. Это которые промеж социальным пространством поселений и природными локусами: лес, река, болото и проч.
Класс — хранители. Это сущности, которые привязаны к конкретным местам-локусам. Они там живут и охраняют эти места. Здесь, правда, понятие "хранитель" не совсем точное. Не всегда они места эти охраняют в прямом смысле. Они скорее считают эти места своими, распоряжаются ими.
Как-то так.
Предложения по названиям по-прежнему принимаются.
Скорее тогда не хранители, а покровители.
пс. А бог Янус он тоже из промежных?
Янус - бог, он из другого статуса.
А про "покровителей" - хз... Нужны еще головы...
Всё не так, но это не Ваша вина. Просто сейчас в исследовании русской и белорусской мифологии господствует толстовская её трактовка, а Толстой искал «общеславянскую» мифологию, ориентируясь на южнославянскую, и трактовки времён Афанасьева и цензоров Российской империи - тот же открыватель доброхожих Романов все не мог написать - я в той деревни в Смоленской области, где он исследовал записал и молитву к Перуну, и представление о невидимом хозяине, едином в мире, то есть фактически как боге.
Существует североевропейский культ невидимых людей - обряды есть, полупрофесиональные жрецы есть! и мифология есть. Эти невидимые люди в нашем мире имеют сверхнатуральные силы, так же как наши люди могут иметь эти силы в их мире. Культ и мифология распространены от Ньюфаунленда - там живут старые переселенцы их Шотландии и Англии, Англии - наши невидимые люди больше похожи на эльфов из старых английских балад, чем на долгоухих низкорослых людей Ньюфаунленда, да и название добрые люди для английской мифологии обычное (см. Katharine Mary Briggs ), достаточно подробное описание в, от Исландии (см. https://ru.wikipedia.org/wiki/Скрытые_жители, есть переводы исландских сказок на русский) - миф про их происхождение тот же, что я записал на белоруско-русском пограничье - они не крестились и стали невидимыми, до русского невидимых леснывх, хозяев русского севера (см. ниже ссылки).
Вообще то домовой, лесной это сокращение от домовой хозяин, лесной хозяин, просто в регионах, где культ невидимых людей стал исчезать, исчезли профессионалы-знахари, которые с ними взаимодействовали, представления стали упрощаться и распадаться.
Представление о невидимых хозяевах как чертях, нечистой силе это просто христианские, или если точнее быть, Восточносредиземноморское воздействия - черти очень точно нарисованы на стенах дохристианских храмов восточного средиземноморья - я даже удивился, никакой разницы, когда был на археологической выставке раскопок в Израиле, такие же хвостики, рога, шерсть.
Мои информаторы про невидимых хозяев считали их не нечистью, а наоборот, явлением божественным, да и вообще дуализм в мышлении старых крестьян региона бассейна Сожа – это восток Беларуси – запад России не распространён, они и по чертей ничего рассказать не могут.
В английской версии этой статьи ошибка, у поляков доброхожих не фиксировали, это просто польскоязычные статьи про белорусов. У поляков из-за христианизации нехристианского подхода к мифологии намного меньше чем у восточных славян, заговоров почти нет. Но это не значит что поляки про них не знают, под Варшавой леса завешаны капличками от Злого, так как поляки в массе своёй дуалисты. https://pl.wikipedia.org/wiki/Diabe%C5%82 Ну и еще у кашубских детей записал про краснолюдков https://pl.wikipedia.org/wiki/Krasnoludek , которые жили возле них под деревом, персонажи похожие на скандинавсих Tomte https://sv.wikipedia.org/wiki/Tomte, взрослые тоже знали, но не верили. Tomten (- дословно можно перевести как дворовые) https://sv.wikipedia.org/wiki/Tomte - это маленькие люди с красными шапочками.
Таким образом североевропейская мифология это культ и мифология невидимых «добрых» людей, к которым отношение как к обычным людям, которые могут быть в отношении к человеку сделать и добро, и наоборот, как и у обычные люди. А на юге, например у южных славян отношение к невидимому миру дуалистическое, есть христиансие святые, и есть упыри – если читать сборники записей с деревень южных словян, то там одни былички про упырей, вурдолаков. Уже карпатская мифология это показывает, мавки однозначно не делают доброго, как могут делать русалки.
Первоисточник по доброхожих северных русских:
Криничная, Неонилы (она родом с Беларуси, может поэтому она была чувствительней до названия «хозяева» и не игнорировала его)
Русская народная мифологическая проза: Истоки и полисемантизм образов. В 3-х т. СПб., 2001.Т.1; П., 2000.Т.2.
Русская мифология: Мир образов фольклора>. М.: Академический проект, 2004.
Крестьянин и природная среда в свете мифологии. Былички, бывальщины и поверья Русского Севера: Исследования. Тексты. Комментарии. М.: Русский Фонд Содействия Образованию и Науке, 2011.
Карельский архив,
например Домовая хозяйка ухаживает за коровами, Как домовая хозяйка предсказала судьбу
http://folk.krc.karelia.ru/catalog.php?search_flang=1&view_genre=1&folklor_s=1
Белова, О. В. Библейские сюжеты в восточнославянских народных легендах / О. В. Бело¬
ва //Восточнославянский этнолингвистический сборник : исследования и материалы /
Институт славяноведения Российской академии наук. — М. : Индрик, 2001. —
С. 118-150. - с. 130-131 http://inslav.ru/images/stories/pdf/2001_Vostochnoslav%27anskij_etnolingvisticheskij_sbornik.pdf
Власова, М. Новая абевега русских суеверий / М. Власова. — М. : Северо-Запад, 1995. — 383 с. с. 35 http://ocherk.org/download/21152.pdf
Толстой, Н. И. Язык и народная культура: очерки по славянской мифологии и этнолингвистике / Н. И. Толстой. — М. : Индрик, 1995. — 512 с. -- с. 245-250 http://inslav.ru/images/stories/pdf/1995_tolstoj.djvu
Лесной хозяин М. Пришвин http://www.kostyor.ru/nature/nat57.html
Katharine Mary Briggs The Vanishing People: Fairy Lore and Legends http://libgen.io/search.php?req=Katharine+M.+Briggs&lg_topic=libgen&open=0&view=simple&res=25&phrase=1&column=def
Katharine Mary Briggs An Encyclopedia of Fairies: Hobgoblins, Brownies, Bogies, and Other Supernatural Creatures http://libgen.io/search.php?req=Katharine+M.+Briggs&lg_topic=libgen&open=0&view=simple&res=25&phrase=1&column=def
Пераклады на рускую мову:
Katharine Briggs Эльфийский словарь Бриггс К pechkin.rinet.ru/wiki/kmb_adof/doku.php?id=start ці www.docme.ru/download/336381
Эльфы в традиции и литературе Бриггс К 2007
Пер. Степан М. Печкин Katharine M. Briggs. Fairies in Tradition and Literature. First published 1967 by Routledge & Kegan Paul Ltd., Broadway House, 68-74 Carter Lane, London, E.C.4 LCCN 67097918 pechkin.rinet.ru/x/smp/xlat/Briggs_KM/FITAL/index.html
Вот тут я примеры з своей статьи дам ( /translate.google.com переводит на русский хорошо) , Смоленская обл. Хиславичский район, граница с Беларусью:
в) уяўленні пра міфалагічную істоту, якую называюць «хазяін» палявы, лесавы, дамавы і якую не лічаць ні чортам, ні віхрам. «Абіза'цельна вот скаціну выпуска'еш пе'рвы дзень у по'ля вясно'ю, абіза'цельна на'да пакла'няцца хазя'іну дваравому, і хазя'юшке двараво'й і дзе'тушкам іхным... Адзін для ўсех Хазяін. Для ўсех. Хазя'на я прашу' і ўсе далжны' абрашча'цца к Хазяіну. ...Ён е'ты са'мый усю'дых адно'й і то'жа ду'х е'ты ён ўсю'дых хо'дзіць хазя'ін есь хазяін. Для ўсе'х хазя'ін. А ка'жды далжо'н прасі'ць. Е'сьлі ты яго' ні про'сіш он к табе' і ні пайдзе'ць», Ветры тут — асобныя адзінкі, яны маюць імёны: Пярун, Буран, Віхор, Смерч, да іх звяртаюцца з просьбай спыніцца [9, с. 16-25].
http://traditionalworldview.blogspot.com.by/2011/04/blog-post.html
0000000000000000000000
С общего с баладными эльфами Северо-западной Европы - доброхожие ведут себя как люди, это просто спрятанный мир. В исландии да и в Англии много географических объектов, связанных с эльфами. У беларусов и русских исследователи на это часто не обращали, хотя
такие места есть, протсо на равнинах они не так заметные, как в горных районах, это конкретные перекрёстки, места где водили хороводлы, одна информаторка мне расказвала что доброхожие научили её лечить возле родника. В западной Европе видимо (во всяком случае в литературе не встрачается) нет жрецов этого культа, в отличие от северо-востока Европы, где традиционные жрецы этого культа были живы в начале 21 века. Они полупрфесиональные, то есть не живут с этой деятельности, обычно это знахари, люди "которые знают" - тут слово знать используется информаторами для сакральных знаний, они ходили просить невидимых людей о здоровье, в минувшие десятелетия если скот терялся.
3 аналізу і супастаўлення літаратурных матэрыялаў і апытанняў, праведзеных аўтарам, вынікае, што:
1. Антрапаморфныя духі-гаспадары(дабрахожыя, дабрахочыя, хазяевы лесавыя, палявыя, дамавыя, вадзяныя, лесуны) усведамляюцца як катэгорыя людзей, якія жывуць у тым жа свеце, што і людзі звычайныя, маюць месца жыхарства, але адрозніваюцца нябачнасцю. Іх сапраўдны выгляд адпавядае сучаснаму. Пабудова іх грамадства, сям'і адпавядае чалавечай. Лад жыцця дабрахожых такі ж, як і ў людзей. А раз жыве шмат маладых дабрахожых, то не дзіва і тое, што яны водзяць карагоды, як і маладыя людзі (аналагічныя паданні ёсць пра «схаваных людзей» у Ісландыі).
2. Узаемадачыненні паміж людзьмі і антрапаморфнымі духамі-гаспадарамі будуюцца на падставе звычаю (звычаёвага права), агульнага для людзей «бачных»
і для людзей «нябачных». Паміж сабою яны ўзаемадзейнічаюць там, дзе ў іх ёсць агульная гаспадарка: поле, лес, хата. Тое, што пры сустрэчы і рытуале людзі ўжываюць зварот да дзеда, гаспадара, сведчыць пра тое, што ўзаемадзеянні адбываюцца на ўзроўні гаспадарак і грамады, дзе прымаюць рашэнні і ажыццяўляюць кантакты гаспадары ці людзі, якія маюць адмысловыя веды. Уcе ўзаемадзеянні (шкода, крыўда, дапамога, сяброўства і г. д.) паміж людзьмі звычайнымі і «нябачнымі» выяўляюць чалавечую прыроду як тых, так і другіх. Былічкі і аповеды пра антрапаморфных' духаў-гаспадароў з'яўляюцца праявамі звычаяў.
Для людзей «бачных» і «нябачных» існуюць адзіныя веды і характар. Напрыклад, падаецца аповед пра тое, як чалавек «подзівам» (позіркам) забівае і думкай ажыўляе парадзіху-гуменніху на хрэсьбінах [4, с. 90-91, г. Сянно]. «Нябачныя» гаспадары дзейнічаюць гэтак жа, як і людзі, што «ведаюць» (г. зн. валодаюць сакральнымі ведамі). Адна з асаблівасцей узаемадзеяння — тое, што чарадзейная сіла рэчаў, створаных у іх гаспадарцы, значна большую моц праяўляе ў гаспадарцы, жыцці, здароўі іншых. Любыя ўзаемадзеянні з чужымі можа весці толькі чалавек абазнаны, той, хто «ведае» (валодае сакральнымі ведамі), а астатнім, як лічыцца, лепей з імі не сустракацца.
Адной з самых распаўсюджаных рытуальных формаў, звязаных з дамовамі з антрапаморфнымі духамі-гаспадарамі, ёсць «аднос»: на пэўнае месца (перакрыжаванне дарог, кусты) кладуць ахвяры і кажуць сваю просьбу замовай [9, с. 64-67; 18; 21; 5, с. 138-139].
У адпаведнасці з законамі ўзаемадзеяння паміж людзьмі, свойскімі жывёламі і антрапаморфнымі духамі-гаспадарамі, людзі павінны выконваць наступныя звычаёвыя нормы, у прынцыпе абавязковыя для любога нармальнага жыцця: падтрымліваць двор у чысціні, не пераходзіць дарогу, дзе ездзяць нябачныя, не спаць на дарозе, не рабіць на гэтай дарозе паскудства (значыць, шанаваць сакральную прастору), не мацюкацца, не зневажаць, паказваць дарогу, клапаціцца пра знойдзенае немаўля, вітацца, заходзячы ў гаспадарку, хату [9, с. 64-67; 18; 17 с. 110, 112; 4, с. 93]. Гэта правіла мае і адваротны характар: у тым выпадку, калі духі-гаспадары чужыя і шкодзяць, іх караюць, часта імкнучыся прагнаць {14, с, 70-73; 2, с. 43, 44, 398, 399; 4, с. 2; 5, с. 1; 6, с. 523, 525-526].
Як і ведзьмакі з чараўнікамі, антрапаморфныя духі-гаспадары могуць як наслаць хваробу, так і «адрабіць» (вылечыць), і таму іх просяць вылечыць ад такіх хвароб, як «радзімец», «дзяцінец», «начніцы», «крыксы», «падвей», «урок». Просьба да духа-гаспадара вызначаецца рытмічнай арганізацыяй, наяўнасцю рыфмаў і памяншальных вытворных [1, с. 214; 2, с. 37, 43, 176, 263-264, 280, 288, 340, 398-399, 470, 517, 524, 529, 535; 27, с. 340-342, 347, 558-559, 563; 4, с. 73, 90-91, 162-163; 5, с, 4, 9-10, 24, 137-141, 147-148; 7, с. 37-38].
Улада антрапаморфных духаў-гаспадароў не знікае тады, калі частка іх гаспадаркі трапляе ў чалавечую: напрыклад, калі з Дрэва робяць рэч, сувязь працягваецца, і лічыцца, што дух-гаспадар застаўся звязаны з гэтай рэччу, жыве ў ёй. Таму зразумела, што цяжка было б знайсці мяжу паміж дамавіком, які жыве ў драўлянай хаце, і лесуном, які застаўся ў драўніне, у лыку [3, с. 107-108].
Дзякуй за цікавасць да нашага сайту і за абгрунтаваныя заўвагі. І асобны дзякуй за вашыя працы, якія ў тым ліку паслужылі і ў якасці нашых крыніц. Дадзены артыкул буду дапрацоўваць, і мабыць значна раней, чым планаваў :)
І дарэчы, сардэчна запрашаем на наш сайт, спадзяюся, вы знойдзеце яго цікавым і карысным.
Отправить комментарий